فرهنگ و ارشاد اسلامی استان یزد، اداره‌کل،  اداره‌ای دولتی با هدف ترویج فرهنگ و هنر و سیاست‌گذاری در زمینه‌های اطلاع‌رسانی، اشاعۀ فرهنگ اسلامی و تبلیغات در استان یزد.

پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در فاصلۀ سال‌های ۱۳۳۲ تا ۱۳۵۶، این اداره در یزد بانام «اطلاعات و جهانگردی» در حوزۀ انتشارات و تبلیغات از طریق رادیو، نشریات، تئاتر، فیلم و موسیقی فعالیت داشت (طهوری).

در ۱۳۵۶ ش، این اداره با محول شدن برخی وظایف فرهنگی چون مدیریت کتابخانه‌ها بانام ادارۀ فرهنگ و هنر شناخته شد. در مهر ۱۳۵۷ که دامنۀ اعتصابات کارکنان اداره‌های استان در مخالفت با حکومت پهلوی رو به گسترش بود، کارکنان این اداره نیز افزون‌بر شرکت در راه‌پیمایی‌ها و تظاهرات، دست به اعتصاب زدند (همو؛ بهبودزاده، ص ۳۰۵)؛ همچنین، در ۱۸ بهمن، با انتشار اعلامیه‌ای، ضمن محکوم کردن دولت غیر‌قانونی شاپور بختیار (آخرین نخست‌وزیر ایران پیش از انقلاب)، از مهندس مهدی بازرگان، نخست‌وزیر موقت انقلاب اسلامی پشتیبانی کردند (همو و کلانتری سرچشمه، ص ۳۱۱).

چند ماه پس از پیروزی انقلاب در آغاز سال ۱۳۵۸ ش، به‌تبع مرکز نیز ادارۀ فرهنگ و هنر یزد و ادارۀ اطلاعات و گردشگری باهم ادغام و ادارۀ ارشاد ملی نامیده شد (میراحمدی).

در شهریور ۱۳۵۹، با آغاز جنگ تحمیلی عراق بر ضد ایران، این اداره با فعالیت‌های فرهنگی و نیز کمک‌رسانی به جبهه به پشتیبانی از جنگ پرداخت. در همین زمینه، کمک ‌نقدی کارکنان این اداره اهدای یک روز حقوق ماهیانۀ خود به رزمندگان بود (همو). افزون‌‌بر این، کارکنان از طریق پایگاه بسیج کربلا وزارت ارشاد، داوطلب حضور در جبهه می‌شدند. بدین منظور پس از فراگیری آموزش‌های لازم نیروهای اعزام‌شده از این اداره به‌عنوان نیروی رزمی و تخصصی درزمینۀ موارد فرهنگی (اجرای تئاتر برای رزمندگان، برگزاری کلاس‌های فرهنگی و برنامه‌های فرهنگی مانند کتاب‌خوانی) به جبهه اعزام می‌شدند. بیشترین این اعزام‌ها در ۱۳۶۵ ش شکل گرفت که طی آن، بیش از چهل‌تن از کارکنان این اداره در جبهه حضور یافتند (همو).

این اداره درزمینۀ ترویج و تبلیغ فرهنگ جبهه و دفاع مقدس نیز فعال بود (همو) که از آن جمله می‌توان به چاپ و نصب پوستر و انتشار کتاب‌هایی با موضوعات شهدا و دفاع مقدس اشاره کرد؛ همچنین، باتوجه‌به آنکه همۀ کتابخانه‌های استان زیر نظر این نهاد بود، از شاخص‌ترین فعالیت‌های زمان جنگ طراحی، چاپ تصاویر امام خمینی (ره) و تصاویر شهدا برای کتابخانه‌های سراسر استان بوده است. از دیگر اقدامات فرهنگی می‌توان به ارسال تقویم، کتاب، خودکار، پوستر و پاکت نامه به کتابخانۀ مستقر در تیپ ۱۸ الغدیر برای استفادۀ رزمندگان و کتابخانه‌های پایگاه‌های بسیج برای اهدا به رزمندگان اشاره کرد (همو).

باتوجه‌به رسالت فرهنگی اداره، نمایش فیلم‌هایی با موضوع جنگ تحمیلی و انقلاب اسلامی، اعزام گروه تئاتر به‌منظور اجرای نمایش برای رزمندگان در محل‌های امن مناطق جنگی جنوب (محل استقرار نیروها)، از دیگر فعالیت‌های آن بود؛ همچنین، این اداره با ستاد امداد و درمان جنگ استان از طریق اعزام راننده برای جبهه همکاری داشت (همو).

در پی تغییر نام وزارت ارشاد ملی به وزارت ارشاد اسلامی نیز به‌تبع آن در استان یزد در ۱۳۶۵ ش، نام ادارۀ ارشاد ملی یزد به اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی تغییر یافت (همو). در همین سال نیز گروهی کتابدار از کل کشور به جبهه‌ها اعزام شدند که دراین‌بین، چهار‌تن نیروی متخصص این اداره نیز به مدت سی روز، به منطقۀ فاو در منتها‌الیه جنوب شرقی عراق که در اواخر سال ۱۳۶۴ ش، در جریان عملیات والفجر ۸ به تصرف رزمندگان ایران درآمده بود، اعزام شدند. وظیفۀ این گروه، مستقر دریکی از مدرسه‌های منطقۀ فاو، توزیع کتاب بین رزمندگان بود (همو).

در اوایل سال ۱۳۶۷ ش، پایگاه مقاومت بسیج آیت‌الله خاتمی به‌طور رسمی در این اداره تشکیل شد و فعالیت‌هایی که از طریق پایگاه کربلا دربارۀ اعزام نیرو و مباحث فرهنگی این اداره انجام می‌شد، با همکاری این پایگاه ادامه یافت (همو).

در دورۀ جنگ تحمیلی عراق بر ضد ایران از این اداه‌کل یک‌تن به‌نام رضا کمالی اردکانی (16 آبان ۱۳۴۱-23 اسفند ۱۳۶۳)، طی عملیات بدر، شرق دجله در تالاب هورالعظیم در جنوب شرق عراق، به شهادت رسیده و یک‌تن نیز مجروح شده است (فرهنگ ... ، ذیل نام؛ میراحمدی).

اداره‌کل ارشاد اسلامی استان یزد پس از پایان جنگ، به جذب بیش از پانزده‌تن از ایثارگران اقدام کرد. دیگر اقدامات آن در این دوره این‌هاست: حمایت و خرید کتاب‌های حوزۀ دفاع مقدس از نویسندگانی که به‌طور شخصی اقدام به چاپ کتاب کرده‌اند، رونمایی از آثار و برگزاری جشن‌های امضا و معرفی نویسندگان حوزۀ دفاع مقدس در استان، برگزاری جلسات نقد و بررسی کتاب‌هایی با موضوع جنگ، توزیع کتاب‌های دفاع مقدس در هفتۀ دفاع مقدس و دیگر مراسم‌ها، برگزاری کارگاه‌های داستان‌نویسی دفاع مقدس، برگزاری نمایشگاه‌های کتاب و عکس دفاع مقدس در هفتۀ دفاع مقدس، برگزاری مراسم شب‌شعر و خاطره گویی دفاع مقدس، دیدار با خانواده‌های شهدا ازجمله شهید اداره و همکاری این نهاد با ستاد کنگرۀ ملی بزرگداشت چهارهزار شهید استان یزد به‌منظور حمایت از نویسندگان و چاپ آثار آن‌ها (طهوری).

مآخذ:  بهبود‌زاده، جواد، دهم فروردین، (تحلیلی بر انقلاب اسلامی یزد)، تهران: سورۀ مهر، ۱۳۹۸ ش؛ همو و محمدرضا کلانتری سرچشمه، روزشمار انقلاب اسلامی در یزد، تهران: سورۀ مهر، ۱۳۹۵ ش؛ طهوری، امیر (سرپرست اسبق امور اداری ادارۀ ارشاد)، مصاحبه با مؤلف، ۱۰ شهریور ۱۳۹۹؛ فرهنگ اعلام شهدا: استان یزد، به کوشش مرکز مطالعات و پژوهش‌های بنیاد شهید و امور ایثارگران، تهران: شاهد، ۱۳۹۵ ش؛ میراحمدی، سید محمد (مسئول وقت پایگاه بسیج اداره)، مصاحبه با مؤلف، ۱ شهریور ۱۳۹۹.

/ آرزو رحمتی مریم‌آباد/